Een steiger wordt vaak voor verschillende werkzaamheden gebruikt, door verschillende werkgevers, werknemers en zelfstandigen. Het multifunctionele karakter van een steiger is een groot voordeel, maar introduceert ook een gevaar. Als er vooraf geen duidelijke afspraken zijn gemaakt over het gebruik en dus over de wijze van steigeruitvoering, kan dit tot onveilige situaties leiden.

Het begint met het opstellen van een programma van eisen, met daarin onder meer het steigertype, de zwaarte van de steiger, slaghoogte, aantal vloeren, enz. Het resultaat hiervan moet de afspraken weergeven tussen opdrachtgever, steigerbouwbedrijf en gebruikers van de steiger. Een praktisch hulpmiddel hierbij is het “Steigervoorbereidingsformulier” dat in figuur 6.1.1 is opgenomen.

Onderstaand worden enkele belangrijke gevaren beschreven, te weten de gevaren van:

• overbelasting
• onvoldoend draagkrachtige ondergond en/of ondergraving
• ongeautoriseerd veranderen van een steiger.

De zwaarteklasse van een steiger is afhankelijk van de te verwachten belasting. Belangrijke vragen daarbij zijn:

• wordt er met steenpakketten gewerkt?
• worden er uitbouwconsoles toegepast?
• hoeveel vloeren worden er belast?

De meest voorkomende steigerklasse is klasse 4 (3,0 kN/m²). Deze klasse is geschikt voor bijvoorbeeld metselwerk, inclusief materiaalopslag.

Paragraaf 3.1 “Belasten van steigervloeren” gaat dieper op deze materie in. Andere in dit verband relevante paragrafen zijn “Standaard configuraties” (2.2) en “Aandachtspunten steigerontwerp” (2.3).

Het komt regelmatig voor dat er naast een steiger graafwerkzaamheden worden uitgevoerd. Om ondergraving van de steiger te voorkomen moeten de maatregelen worden genomen die in figuur 6.1.3 zijn weergegeven:

• de afstand tussen het buitenvlak van de steiger en de sleuf moet bij ongeroerde grond minimaal 0,5 m bedragen en bij geroerde grond  0,6 m;
• het talud mag bij ongeroerde grond niet steiler zijn dan 1,25:1 en bij geroerde grond niet steiler dan 1:1;
• een grondkerende constructie mag ook, maar ook dan moet een minimale afstand van 0,5 m tot het buitenvlak van de steiger worden aangehouden.

Zand of leem (ongeroerd)

Zand of leem (geroerd)

Grondkerende constructie

In de inleiding is gesproken over afspraken tussen de verschillende partijen om alle gebruikers in staat te stellen vanaf een veilige steiger te werken. Het komt nogal eens voor dat sommigen zich niet aan de afspraken houden en veranderingen aanbrengen in de steiger. Er worden dan onderdelen weggehaald of verplaatst, zoals leuningen, liggers, steigerdelen, uitbouwconsoles of verankeringen.

Het zal duidelijk zijn dat dit gevaren introduceert en zelfs kan leiden tot bezwijken of omvallen van de steiger en/of tot vallen van hoogte. Daarom dient een ieder zich aan de volgende regels te houden:

• Een steiger wordt pas in gebruik genomen als hij is opgeleverd (zie paragraaf 5.4 Opleveringsprocedure).
• Een steiger is volgens tekening (of volgens de standaardconfiguratie of een bedrijfsconfiguratie) uitgevoerd. Soms zijn toegestane veranderingen op tekening aangegeven, bijvoorbeeld het kiezen van een andere plek voor een trappentoren.
• Is een verandering nodig die niet op tekening staat, dan kan deze slechts worden doorgevoerd na fiattering door de constructeur.
• In beginsel brengt het bedrijf dat de steiger heeft opgebouwd de veranderingen aan. Doet een ander het, dan moet de betreffende steigerbouwer minimaal over dezelfde kwalificaties beschikken.
• Niet constructieve onderdelen van het steiger, zoals metselboys, steigerdelen en consoles, mogen door geïnstrueerde medewerkers van de opdrachtgever worden verplaatst. Verplaatste vloerdelen, leuningen enz. moeten zo snel als dat kan worden teruggeplaatst. Eventueel ontstane openingen moeten altijd direct worden beveiligd.
• Let op dat de werkomstandigheden weer naar een veilige situatie worden teruggebracht. Zolang dat niet mogelijk is, moeten aanvullende maatregelen worden getroffen (zie par. 5-4-2).

Hoofdstuk 7 “Functies, kerntaken en eindtermen” gaat nader in op de kwalificaties van genoemde bevoegde en terzake deskundige personen en ook op die van de verschillende categorieën monteurs.

Worden er op de steigerwerkvloer werkplekverhogingen geplaatst dan gelden de volgende regels:

• de vrije stahoogte moet minimaal 1,90 m zijn
• de breedte van de vloer van de hulpsteiger moet minimaal 0,6 m breed zijn, uitgezonderd bij gebruik metselboy dan is de vloer 0,4 m breed
• er moet op de steigervloer een vrije loopruimte overblijven van minimaal 0,6 m breed
• het leuningwerk moet worden verhoogd tot minimaal 1 m boven de vloer van de hulpsteiger.
   

Het werken vanaf ladders en trappen opgesteld op steigervloeren is niet toegestaan, tenzij:

• de steigervloer daarvoor breed genoeg is (minimaal 1 m afstand tussen de voet van de ladder en het leuningwerk), of
• verhoogd leuningwerk wordt aangebracht, en
• de opstelregels voor ladders worden nageleefd (vooral een stabiele opstelling).

Het monteren, wijzigen en demonteren van steigers in de procesindustrie en energiesector brengt een aantal typische gevaren mee. Die gevaren kunnen worden veroorzaakt door de installatie maar ook door de te gebruiken gereedschappen en/of werkmethodieken. Uitgangspunt is dat er onder alle omstandigheden een veilige werkplek is zodat werknemers en werkgevers niet betrokken raken bij (bijna) ongevallen, milieu-incidenten en schades aan installaties. Te denken valt aan de volgende gevaren:

• werken op hoogte;
• werken op hoogte met een verhoogd valrisico door de aanwezigheid van bassins en/of opvangbakken;
• het werken in een omgeving waar mogelijk brandbare/explosieve stoffen kunnen voorkomen (ATEX gezoneerd gebied); 
• het werken in een omgeving waar mogelijk toxische en/of agressieve stoffen kunnen voorkomen;
• het werken in een omgeving waar hoge en/of lage temperaturen en/of hoge of lage drukken kunnen voorkomen;
• het vallen van gereedschappen en steigermaterialen van hoogte;
• het aanraken/botsen van steigermaterialen tegen proces-equipment waardoor beschadiging en/of uitval van (kritische) equipment plaatsvindt;
• het gebruiken van vonkvormende voertuigen om steigermaterialen zowel horizontaal als verticaal te verplaatsen;
• een geluidsniveau > 80 dB(a);
• het werken in een omgeving waar meerdere mensen naast, boven of onder elkaar kunnen werken;
• aanwezigheid van radioactieve bronnen;
• het werken in besloten ruimten;
• gevaar voor elektrocutie.

NB Deze opsomming is niet limitatief.

In de werkvergunning worden bovenstaande en andere gevaren geregeld en beheerst indien deze van toepassing zijn. Bij werkzaamheden met een hoog risico kan een werkvergunning worden uitgebreid met een Taak-Risico analyse (TRA). Het is belangrijk dat alle werknemers op de werkplek de inhoud van de werkvergunning en/of TRA volledig tot zich hebben genomen, de voorwaarden kennen en elkaar helpen om afwijkingen van het werkproces ten opzichte van de werkvergunning te voorkomen. Het is aan te bevelen om het werkvergunningproces te completeren met een Laatste-Minuut-Risico-Analyse op de werkplek en het houden van voldoende supervisie die is gebaseerd op de aanwezige risico’s op de werkplek.